Nie powstało jeszcze kompleksowe – szerokie i szczegółowe opracowanie historii Oddziału PTTK „Lubomir” w Myślenicach. Dotychczasowe mają charakter zarysowy, powstawały najczęściej przy okazji jubileuszowych rocznic lub zebrań sprawozdawczo-wyborczych, jako część okolicznościowych re-feratów. Stosunkowo najpełniejszy obraz działalności naszej organizacji (do 1950 r. jako Oddziału Pol- skiego Towarzystwa Krajoznawczego) przedstawił Dariusz Dyląg:
- w artykule p.t. „O krajoznawstwie i turystyce” („Gazeta Myślenicka” z dnia 25 lipca 1993 r.),
- w rozdziale p.t. „Krajoznawstwo i turystyka” napisanego wspólnie z Piotrem Sadowskim przewodnika „Beskid Myślenicki” (wyd. OW „Rewasz” Pruszków 2005).
O historii myślenickiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego zwięźle pisze również znana krakowska działaczka turystyczna Janina Barbara Twaróg w swojej pracy pt. „Polskie Towarzystwo Krajoznawcze – Oddziały 1908 – 1950 na terenie woj. małopolskiego” (www.khit.pttk.pl).
W archiwalnej dokumentacji Oddziału znajdują się tematyczne opracowania (głównie w formie sprawozdań) dotyczące działalności Koła Przewodników, znakowania szlaków turystycznych, funkcjonowania Terenowego Referatu Weryfikacyjnego GOT, komisji problemowych, historii budowy schroniska turystycznego na przysiółku „Kudłacze” w Pcimiu, których planowane publikacje mogą znacznie poszerzyć wiedzę o dziejach myślenickiej jednostki organizacyjnej PTTK. Funkcjonowała ona głównie jako Oddział, ale i też jako Koło, jak np. w r. 1951, wkrótce po połączeniu PTK z PTT (grudzień 1950), kiedy to w Myślenicach najpierw powstało terenowe Koło PTTK, podlegające Oddziałowi Krakowskiemu PTTK, potem dopiero (w r. 1952) przekształcone w Oddział.
Niestety – nie zachowały się w oddziałowym archiwum najważniejsze dokumenty – te, które dotyczą początków organizacji. Z tego powodu jedynym źródłem wiadomości na ten temat są wspomnienia jednego z jej współzałożycieli i pierwszego prezesa Zarządu – Tadeusza Prus-Wiśniowskiego. Autorzy wyżej wymienionych opracowań o historii Oddziału PTTK w Myślenicach oparli się na wspomnieniach T. Prus-Wiśniowskiego z lat 60-tych i 70-tych ub.w., w których datę jego utworzenia podaje jako dzień 28 października 1928 r., zaznaczając jednocześnie, że ta sama grupa założycieli rok później (19.10.1929) powołała do życia Muzeum Regionalne Ziemi Myślenickiej. Przyjmując 1928 rok, jako rok założenia Oddziału, Dariusz Dyląg pisze w przewodniku „Ziemia Myślenicka”:…”w 1930 Oddział wydał pierwszą pracę krajoznawczą T. Prus-Wiśniowskiego pt. Myślenice. Szkic monografii geograficznej”. Również w oparciu o tę datę zorganizowano 40-te (1968 r,), a potem 50-te obchody jubileuszowe Oddziału.
Kiedy jednak uważnie przyjrzymy się wyżej wymienionej monografii – nie znajdziemy w niej informacji o tym, że wydana została przez Oddział PTK w Myślenicach. Jej autor nie poczynił również na ten temat żadnej wzmianki we „wstępie”. Co więcej – Oddział PTK nie został wymieniony w zamieszczonym „dodatku” do monografii wykazie instytucji państwowych i samorządowych, związków, stowarzyszeń, ugrupowań działających w Myślenicach! W wykazie tym figuruje natomiast „Muzeum Regionalne Ziemi Myślenickiej”, którego apel (kopia afiszu) o nadsyłanie eksponatów zamieszczono wśród dołączonych do monografii ogłoszeń reklamowych.
W zachowanym w niektórych prywatnych zbiorach afiszu o odczycie Tadeusza (Prus) Wiśniowskiego odbytym w 1930 roku, czytamy: …”Staraniem Koła Przyjaciół Akademika w Myślenicach, odbędzie się w szkole powszechnej dnia 15-go maja 1930, we czwartek o godz. 7-ej wiecz. ODCZYT Tadeusza Wiśniowskiego, prac. Inst. Geogr. U.J., p.t. „Lazurowe Wybrzeże”. Wrażenia i refleksje z podróży na Francuską Riwierę”. Odczyt ilustrowany epidiaskopem. Wstęp 50 gr., dla młodzieży szkolnej 20 gr.”… Wnioskować chyba można, że gdyby wówczas – w 1930 r. istniał w Myślenicach założony i kierowany przez T. Prus-Wiśniowskiego Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, to tenże Oddział, a nie „Koło Przyjaciół Akademika” byłby organizatorem odczytu.
W wydanym przez Oddział PTTK w Myślenicach numerze 2 (wrzesień 1956) czasopisma „Ziemia Myślenicka”, w artykule p.t. „Z dziejów Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Myślenicach. 25-lecie Oddziału Myślenickiego PTTK”, jego autor – T./Prus/ Wiśniowski pisze:
…” W bieżącym roku przypada uroczystość 30-lecia założenia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. 30 lat temu Aleksander Janowski, ojciec krajoznawstwa polskiego, podjął myśl stworzenia organizacji, która by skupiała wszystkich miłośników wycieczek i krajoznawców, która by realizowała piękne idee poznania kraju rodzinnego. W bieżącym roku również Oddział myślenicki PTTK obchodzi 25-lecie istnienia, najpierw jako Oddziału PTK, później przekształconego w PTTK. Pierwsze myśli o założeniu placówki krajoznawczej w Myślenicach przyświecały twórcom myślenickiego Muzeum Regionalnego, które powstało dnia 29.10.1929 r.. Prezesem Muzeum został mgr Emil Kubala, sekretarzem Stefan Bałuk, gospodarzem dr Tadeusz Wiśniowski, skarbnikiem Maria Osobliwa. Niedługo potem powstaje Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Myślenicach, mianowicie w październiku 1931 r., czyli akurat w tym roku mija 25 lat od założenia w Myślenicach placówki krajoznawczo-turystycznej, która skupiła grono osób interesujących się tymi zagadnieniami”…
Zatem – w świetle wyżej cytowanego fragmentu artykułu – nie ma żadnych wątpliwości co do początków działalności PTK w naszym mieście. Zastanawia tylko pomyłka autora twierdzącego, że w 1956 roku przypadała 30-ta rocznica założenia PTK przez Aleksandra Janowskiego, co de facto miało miejsce w r. 1906! Błąd ten – o ile nie jest typowym chochlikiem drukarskim – nakazuje ostrożne podejście do podawanych przez T.Prus-Wiśniowskiego dat. Przypadający na 1956 rok jubileusz 25-lecia Oddziału PTK w Myślenicach obchodzony był przeszło pół roku później – w czerwcu 1957 roku. Wiadomość na ten temat znaleźć można m.in. w jednym z następnych numerów „Ziemi Myślenickiej” (31 maj 1957 r.), w artykule zatytułowanym „25-lecie”:
…Ćwierć wieku upływa od chwili założenia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Myślenicach. Od dwudziestu pięciu lat grupa najstarszych działaczy niezmordowanie szerzy ideę ukochania Kraju i naszego regionu Ziemi Myślenickiej”. W związku z tym Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze w Myślenicach urząda 2.VI.1957 r. „Uroczystość Jubileuszową”…
Być może wnikliwa kwerenda dostępnych archiwalnych egzemplarzy „Ziemi” (rozdziały „Z życia Oddziałów i Okręgów PTK”, „Kronika Krajoznawcza”), „Roczników PTK” i „Sprawozdań z działalności Zarządu Głównego PTK” z lat 1928-1939 pozwoliłaby określić dokładną datę utworzenia w Myślenicach Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Można byłoby to również ustalić docierając do ewentualnie zachowanych akt archiwalnych organu administracyjnego odpowiedzialnego w tych latach za rejestrację i nadzór nad stowarzyszeniami (Starostwo Powiatowe?).
Nawiązując natomiast do uznania głównego założyciela Oddziału PTK w Myślenicach – Tadeusza Prus – Wiśniowskiego „ojcem zorganizowanej turystyki i krajoznawstwa” w naszym mieście, warto wiedzieć, że początki ruchu krajoznawczo-turystycznego sięgają wcześniejszych lat i naznaczone są wpływem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Oto co na ten temat pisał Zbigniew Lehman – drugi z kolei (po T. Prus-Wiśniowskim), najdłużej pełniący swą funkcję (1953-1965) prezes myślenickiego Oddziału PTTK (artykuł „Od PTK do PTTK” zamieszczony w okolicznościowym opracowaniu p.t. „40-lecie zorganizowanej turystyki na Ziemi Myślenickiej 1928-1968”, wyd. – ZO PTTK Myślenice, 1968):
…”Już w zaraniu rozwoju ruchu turystycznego znalazły się Myślenice. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie miało tu swoich zwolenników. Należeli do nich: Stanisław Pardyak – dyrektor tut. Gimnazjum, mgr Tadeusz Skowroński – aptekarz, Kwoczyński – adwokat, Miętus – adwokat i wielu innych. Ich to zasługą było nadanie i utrzymanie nazwy Myślenickich Turni – stacja przesiadkowa kolejki linowej na Kasprowy Wierch – wobec zakusów nadania tym wierchom nazwy „myśliwieckie”…
Zaś w „Klejmie” (wyd.-O/PTTK Myślenice, nr 3 z 20.10.1973 r ., w artykule p.t. „Ze wspomnień turystycznych” Zb. Lehman pisał:
…”Na długo przed powstaniem Koła PTK w Myślenicach, bo niemal od zarania turystyki polskiej, byli w Myślenicach zapaleni miłośnicy tatrzańskich wycieczek. Z nich pamiętam dra Miętusa – adwokata, najbardziej zasłużonego działacza, p. Trzeciaka – dyrektora Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Ni-wa” i ks. Dra Kościółka – myślenickiego proboszcza, który – choć pochodzący spod Wieliczki – śladem zakopiańskiego ks. Stolarczyka rozmiłował się w Tatrach. Zamiłowanym taternikiem był również pierwszy dyrektor gimnazjum myślenickiego – S. Pardyak, który brał udział w działalności grupy krakowskich taterników i z nimi uczestniczył w wycieczkach”…
Dr Miętus – góral z pochodzenia, chociaż na stałe osiadł w Myślenicach, wciąż tęsknił do gór i często urządzał wycieczki w Tatry:…”Zamiłowania turystyczne dra Miętusa uwidaczniało się nawet w ubiorze, gdyż przeważnie chodził ubrany sportowo, a z plecakiem i modną wówczas ciupaga prezentował się wspaniale, imponując mieszkańcom Myślenic turystyczną postawą”…
…”Ludzie, o których wyzej pisze, byli dobrze sytuowani, na intratnych stanowiskach i stąd – w mych oczach – PTT, do którego należeli, było towarzystwem elitarnym, niedostępnym dla zwkłego śmiertelnika. Dopiero PTK, którego myślenicki oddział założył dr Tadeusz Wiśniowski, i do którego wstapili nauczyciele, niżsi urzędnicy i młodzież, a następnie, już w PRL – PTTK, umożliwiły umasowienie ruchu turystycznego”…
Opartą o w/w fragment wspomnień Z. Lehmana informację o tym, ,ze w Myślenicach, obok, albo nawet jeszcze przed utworzeniem Oddziału PTK byli członkowie Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, potwierdza znalezienie przez Tomasza Maślankę w jednym z roczników „Wierchów” (1930-1936) zapisu o treści: „Oddział (PTT) w Rabce posiada Delegaturę w Myślenicach – dyr. Bronisław Miętus”…
Również Tadeusz Prus – Wiśniowski podkreślał wcześniejsze, niż związane z utworzeniem Oddziału PTK korzenie ruchu krajoznawczo-turystycznego, pisząc m.in.:…”Trzeba przy tym zaznaczyć, że tradycje krajoznawstwa na Ziemi Myślenickiej sięgają lat dużo wcześniejszych, gdyż wycieczki krajoznawcze, cieszące się zresztą dużym powodzeniem, organizowane były już w pierwszych latach powojennych, po I wojnie światowej, a mianowicie w okresie 1920-1926. Były one urządzane w bliższe okolice Myślenic, przeważnie w niedziele i święta, dając możność uczestnikom tych wycieczek poznawania piękna krajobrazu Beskidu Myślenickiego, bogactwa przyrody, dawały też możliwości uprawiania czynnego wypoczynku, w ramach mało wtedy uprawianej turystyki. W wycieczkach tych brała liczny udział młodzież gimnazjalna oraz grupy dorosłych osób, między innymi i dyrektor gimnazjum – Stanisław Pardyak, który – jak rzadko wtedy inny pedagog – propagował wycieczki”…(„Klejma”).
Potwierdza to Adam Spytkowski pisząc w monografii Liceum Ogólnokształcącego w Myślenicach:
…”Pierwsze wzmianki w dokumentach szkolnych mówiące o działalności turystycznej myślenickiego Gimnazjum pochodzą z 1910 r. Nie była ona wprawdzie zorganizowana i ujęta w system regulaminu, Ale prowadzona systematycznie i pod opieką wychowawców klasowych. Młodzież organizowała wycieczki w okolice Myślenic, m.in. na Kotoń, Dalin, do Sułkowic, Stróży, itp.”…
A Marian „Kuba” Boryczko o myślenickich początkach turystyki pisał:
…”Kilkuosobowe grupki turystów robiły wypady z miasta w różne miejsca już na przełomie XIX/XX w, a na grubszą skalę po I WŚ, a potem po II WŚ. Ślady tego, to zachowane w kolekcji dra Prusa widokówki z podpisami uczestników. Zazwyczaj kilku, ale też i ponad 10. A miejscowości? Najstarsze, to np. Zakopane, po 1920 – Wilno – aż 25 osób!, Troki, itp. Po 1945 r. – Gdańsk, Olsztyn, Kaszuby, Ziemie Zachodnie…Najbardziej znani myśleniccy PTTK-owcy – dr Prus-Wiśniowski…Maria Osobliwa…
Tych dwoje było w grupie założycieli PTK w Myślenicach. Nie znalazł się w niej najbardziej znany myślenicki wycieczkowiec – Stanisław Pardyak. Zszedł z tego świata 20.VII.1926 r. w czasie wycieczki na Hali Gąsienicowej w Tatrach”…(„Włóczykije Starsze, czyli o PTTK-u”). Krótki opis jednej z takich przedwojennych wycieczek myślenickich w Pieniny, zorganizowanej 18 lipca 1937 roku znajduje się w jednym z listów Henryka Fadena (syn właściciela drukarni) do Sydy Kranz (dokumenty znalezione podczas rozbiórki drukarni w 2002 r., w posiadaniu Agnieszki Cahn).
M.in. dowiedzieć się z niego można, że podróż z Myślenic do Czorsztyna trwała 4 godziny(!), a spływ Dunajcem z Czorsztyna do Szczawnicy zajmował (wraz z „popasami”) 5 godzin(!).
Tak więc, mówiąc o rodowodzie Oddziału PTK w Myślenicach wykluczyć trzeba datę 16.10.1928 r. jako dzień jego powołania, za prawdopodobną natomiast uznać można dopiero datę wcześniej podawaną przez Tadeusza Prusa-Wiśniowskiego, tj. październik 1931 r. Natomiast bez żadnych wątpliwości wznowienie działalności tej organizacji w Myślenicach nastąpiło 20 sierpnia 1946 roku, na co istnieją już liczne udokumentowane dowody z protokołem założenia i ewidencją składek członkowskich (od lipca 1946 r.!). Najbliższe „okrągłe” jubileuszowe rocznice przypadają zatem na 2011 rok, kiedy to z całą pewnością można obchodzić 65-lecie nieprzerwanej działalności powojennej i ewentualnie, po dalszej weryfikacji) – 80-lecie utworzenia Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Myślenicach.
Histroię oddziału opracował:
Kazimierz Pardyak